Land of the Kapedani: Brigandage, Paramilitarism and Nation-building in 20th Century Greece

“The present essay will address this gap in the existing historiography by looking at a specific episode in the history of banditry-the era of the listokrateia (1914-1930) in the Epirus region. Epirus was not the only area afflicted by brigandage; however, the ferocity of the local gangs, the area had one of the highest murder rates in Europe during this period and the extent of the phenomenon, with over 300 bandits and fugitives operating in the area during the highpoint of the listokrateia, make the region particularly suitable for the study of brigandage.”

[PDF]

Η Ληστοκρατία σαν πρόβλημα των πρώτων φάσεων του ελεύθερου εθνικού μας βίου

Στα 1869 ο ανθυπολοχαγός Ανδρέας Μοσχονήσιος τύπωσε στη Σύρα μια πολύ ενδιαφέρουσα μπροσούρα για τη ληστεία. […] Τονίζει πως κατά τη γνώμη του η ληστεία είναι φαινόμενο παροδικό, αλλά έχει βαθιά τις ρίζες της στο παρελθόν και στα ανεπίλυτα προβλήματα της αγροτικής μάζας. Το ληστή, λέει ο λαός δεν τον βλέπει σαν κακούργο, αλλά λίγο πολύ σαν ήρωα μαχητή των ελευθεριών του.

Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στους νόμους των ληστών, που τους θεωρεί ότι πηγάζουν από τους νόμους του αρματολισμού, ιδιαίτερα την έχθρα των ληστών προς τους τσιφλικάδες. Αφού αναλύσει ένα προς ένα τους νόμους των ληστών περνά στην οργάνωσή τους και πιστεύει πως κύρια πηγή σε ανθρώπινο υλικό είναι οι Βλάχοι, που τους λέει “Αλβανιτοβλάχους ή Βλαχομποιμένας”. Τους υπολογίζει σε 2.000 οικογένειες και υποστηρίζει πως η μεγαλύτερη φιλοδοξία των μανάδων είναι να ιδούν τα παιδιά τους ληστές:

– Πότε να μεγαλώσει ο Γιώργης μου, να φορέσει γαντζούδια και να γίνει κλέφτης και να ιδεί προκοπή η μάνα που τον γέννησε!

Ο λαός της υπαίθρου – συνεχίζει – έχει στενώτατους δεσμούς με τους ληστές και γι’ απόδειξη παραθέτει ένα δημοτικό τραγούδι καμωμένο για το ληστή Γκάγκαλο, που καρατομήθηκε τότε στην Ιτέα:

Τον Γκάγκαλο τον πιάσανε,
στη φυλακή τον πάνε.
Χίλιοι τον παν από μπροστά
και δυο χιλιάδες πίσω,
και χίλιοι απ τα δυο πλευρά
γίνονται τρεις χιλιάδες.

Στη μέση πάει ο Γκάγκαλος
σα μήλο μαραμένο
σα μήλο, σαν τριαντάφυλλο,
σαν πατρινό κεράσι.

Παρακαλώ σας, βρε παιδιά
και σεις βρε παληκάρια,
μη με περάστε απ’ το χωριό
μήτ’ απ’ το Λιδορίκι.

Γιατί έχω οχτρούς που χαίρονται
και φίλους που λυπούνται,
γιατί έχω κι αγαπητικιά
που θα φορέσει μαύρα

~ Τάσος Βουρνάς, Η Ληστοκρατία σαν πρόβλημα των πρώτων φάσεων του ελεύθερου εθνικού μας βίου, Μάης 1960, ιστορική μελέτη-εισαγωγή στο “Ο Βασιλιάς των Ορέων” του Edmond About

Ληστρικές συμπεριφορές στις αρχές του 20ού αιώνα: Το παράδειγμα του Νομού Ιωαννίνων

[Γεώργιος Πλουμίδης, Νικόλαος Αναστασόπουλος – Γ΄ συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών ¹]

Στόχος της ανακοίνωσης είναι η εξέταση του ζητήματος της ληστείας, υπό το συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, στις αρχές του 20ού αιώνα στον Ηπειρωτικό χώρο και ιδιαιτέρως στο νομό Ιωαννίνων. Το κοινωνικό αυτό φαινόμενο, συνιστά την κύρια παράμετρο αυτής της διαπραγμάτευσης, διότι κυριαρχούσε καθολικά από τον 19ο αιώνα στην περιοχή. Ταυτόχρονα όμως και για τον λόγο ότι από την ένταξη της Ηπείρου στο ελληνικό κράτος, το 1913, έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1920 σημείωσε αναζωπύρωση² και υπερείχε αριθμητικά μεταξύ των αδικημάτων του κοινού ποινικού δικαίου.

Σκοπός μας είναι να αναδειχθεί το ζήτημα της ληστείας στην ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων, κυρίως κάτω από το πρίσμα της ιστορικής διάστασης της εποχής και να φωτιστούν τα ιστορικά ζητήματα που αναδύθηκαν μέσα από την κρατική καταστολή ή τις ληστρικές συμπεριφορές. Συνεπώς, ερευνάται αν η ληστεία παραπέμπε μόνο στην συνάντηση παραδοσιακών ενόπλων και σύγχρονου κράτους ή αν αποτελούσε ένα σύνολο κληρονομημένων πρακτικών και συμπεριφορών, την εναρμόνιση των οποίων μπορούμε να παρακολουθήσουμε χρονικά. Από τους κλέφτες και τους αρματολούς, έως τους ληστές των αρχών του 20ού αιώνα μπορούμε να διακρίνουμε μία προσαρμοστικότητα της ληστείας στις εκάστοτε πραγματικότητες. Επιπλέον θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τις ίδιες τις μορφές των ληστρικών συμπεριφορών. Λόγου χάρη, η αφαίρεση της ζωής και οι αιχμαλωσίες προσώπων αποτέλεσαν τις κύριες δράσεις των ληστών. Τέλος, επιμείναμε ιδιαίτερα στα δύο αντιπροσωπευτικότερα συμβάντα της εξεταζόμενης περιόδου: την ληστεία της Πέτρας το 1926, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως το ενδεικτικότερο γεγονός στα σύγχρονα ποινικά δεδομένα και την απαγωγή των βουλευτών Μελά και Μυλωνά το 1928.