Η Ληστοκρατία σαν πρόβλημα των πρώτων φάσεων του ελεύθερου εθνικού μας βίου

Στα 1869 ο ανθυπολοχαγός Ανδρέας Μοσχονήσιος τύπωσε στη Σύρα μια πολύ ενδιαφέρουσα μπροσούρα για τη ληστεία. […] Τονίζει πως κατά τη γνώμη του η ληστεία είναι φαινόμενο παροδικό, αλλά έχει βαθιά τις ρίζες της στο παρελθόν και στα ανεπίλυτα προβλήματα της αγροτικής μάζας. Το ληστή, λέει ο λαός δεν τον βλέπει σαν κακούργο, αλλά λίγο πολύ σαν ήρωα μαχητή των ελευθεριών του.

Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στους νόμους των ληστών, που τους θεωρεί ότι πηγάζουν από τους νόμους του αρματολισμού, ιδιαίτερα την έχθρα των ληστών προς τους τσιφλικάδες. Αφού αναλύσει ένα προς ένα τους νόμους των ληστών περνά στην οργάνωσή τους και πιστεύει πως κύρια πηγή σε ανθρώπινο υλικό είναι οι Βλάχοι, που τους λέει “Αλβανιτοβλάχους ή Βλαχομποιμένας”. Τους υπολογίζει σε 2.000 οικογένειες και υποστηρίζει πως η μεγαλύτερη φιλοδοξία των μανάδων είναι να ιδούν τα παιδιά τους ληστές:

– Πότε να μεγαλώσει ο Γιώργης μου, να φορέσει γαντζούδια και να γίνει κλέφτης και να ιδεί προκοπή η μάνα που τον γέννησε!

Ο λαός της υπαίθρου – συνεχίζει – έχει στενώτατους δεσμούς με τους ληστές και γι’ απόδειξη παραθέτει ένα δημοτικό τραγούδι καμωμένο για το ληστή Γκάγκαλο, που καρατομήθηκε τότε στην Ιτέα:

Τον Γκάγκαλο τον πιάσανε,
στη φυλακή τον πάνε.
Χίλιοι τον παν από μπροστά
και δυο χιλιάδες πίσω,
και χίλιοι απ τα δυο πλευρά
γίνονται τρεις χιλιάδες.

Στη μέση πάει ο Γκάγκαλος
σα μήλο μαραμένο
σα μήλο, σαν τριαντάφυλλο,
σαν πατρινό κεράσι.

Παρακαλώ σας, βρε παιδιά
και σεις βρε παληκάρια,
μη με περάστε απ’ το χωριό
μήτ’ απ’ το Λιδορίκι.

Γιατί έχω οχτρούς που χαίρονται
και φίλους που λυπούνται,
γιατί έχω κι αγαπητικιά
που θα φορέσει μαύρα

~ Τάσος Βουρνάς, Η Ληστοκρατία σαν πρόβλημα των πρώτων φάσεων του ελεύθερου εθνικού μας βίου, Μάης 1960, ιστορική μελέτη-εισαγωγή στο “Ο Βασιλιάς των Ορέων” του Edmond About

Το ντύσιμο του παλικαριού

Ήδη από το 1860, τα πρώτα στοιχεία της μελλοντικής αντι-κοινωνίας των ρεμπέτηδων αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του αθηναϊκού πληθυσμού. Σύμφωνα με τον E. About [La Grèce contemporaine, 1860], την εποχή εκείνη ο πληθυσμός της Αθήνας διακρινόταν σε τρεις κατηγορίες: στους Φαναριώτες, τους Νησιώτες και τα Παλικάρια. Οι τελευταίοι ήταν ορεσίβιοι, παλιοί οπλαρχηγοί ή ληστές που «έχουν κουβαλήσει μαζί τους ως και μέσα στην Αθήνα τα παράξενα έθιμα του τόπου τους», δηλαδή, ανάμεσα  στα άλλα, μια γλώσσα γεμάτη τούρκικες λέξεις, και τη συνήθεια να βγαίνουν στους δρόμους της πρωτεύουσας πάνοπλοι. Μερικές λεπτομέρειες από το ντύσιμο του παλικαριού που περιγράφει ο E. About είναι πολύ χαρακτηριστικές και θυμίζουν την αμφίεση των ρεμπέτηδων στο μεταίχμιο του 19ου προς τον 20ό αιώνα (γνωστών τότε με το όνομα κουτσαβάκια): χασεδένιο πουκάμισο με μεγάλο ριχτό γιακά, χωρίς γραβάτα, γιλέκο, χωρίς μανίκια, φαρδιά πέτσινη ζώνη απ’ όπου κρεμούσαν το κεντητό μαντίλι, το πουγγί, την καπνοσακούλα και τ’ αρματα.

~ Στάθης Δαμιανάκος,  Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, εκδ. Πλέθρον, 1987

---

n.b. Εδώ νομίζω ο Δαμιανάκος διαβάζει ό,τι τον βολεύει και βλέπει ό,τι θέλει. Ο Αμπού περιγράφει φουστανελάδες, κι αυτός βλέπει κουτσαβάκηδες. Να το πρωτότυπο:

“Voici, en quelques mots, la toilette d’un Pallicare d’Athènes : une chemise de percale avec un grand col rabattu, sans cravate ; un caleçon court en coton ; des bas quelquefois ; toujours des guêtres agrafées jusqu’au genou, assez semblables aux cnémides des guerriers d’Homère ; des babouches rouges ; une foustanele, ou jupe très-ample, serrée à petits plis autour de la taille ; une ceinture et des jarretières étroites en soie de couleur ; un gilet sans manches ; une veste à manches ouvertes ; un bonnet rouge à gland bleu ; une large ceinture de cuir où l’on suspend le mouchoir brodé, la bourse, le sac à tabac, l’écritoire et les armes. La veste et les guêtres sont presque toujours en soie et souvent brodées d’or. Le costume d’un domestique de bonne maison, ou d’un employé à six cents francs par an, vaut six cents francs. En hiver, les Pallicares s’enveloppent dans un manteau de laine blanche qui imite assez bien la toison d’une brebis, ou dans un énorme surtout de feutre grossier, imperméable à la pluie. En été, pour se défendre des coups de soleil, ils enroulent un mouchoir, en guise de turban, autour de leur bonnet rouge. Dans quelques villages, le turban est encore de mode, et l’on rase les cheveux.”

Ο Βασιλιάς των Ορέων

Γκραβούρα του Gustave Doré για το “Le Roi des Montagnes” του Edmond About

“Δε θυμάμαι ποιος μίλησε πρώτος για ληστεία. Εκείνοι που έχουν ταξιδέψει στην Ιταλία μιλούν για ζωγραφική. Εκείνοι που πήγαν στην Αγγλία μιλούν για εργοστάσια. Κάθε χώρα έχει και μια ειδικότητα.”

~ Edmond About, Ο Βασιλιάς των Ορέων