Η λογοκρισία στο ρεμπέτικο τραγούδι

[από Κλίκα|Νίκος Πολίτης ]

Από την εποχή της τουρκοκρατίας, στα κατοικούμενα από ελληνόφωνους εδάφη, η «εποπτεύουσα αρχή» σε θέματα λογοκρισίας και γενικότερου κοινωνικού ελέγχου ήταν η Πύλη, η οποία παραδοσιακά υπήρξε αρκετά φιλελεύθερη. Άλλωστε, κείμενα γραμμένα σε γλώσσα ελληνική δεν πολυαπασχολούσαν το Σουλτάνο και τους περί αυτόν.

Με την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους θα τεθεί (έστω και θεωρητικά ή υποθετικά) θέμα λογοκρισίας. Γενικά, πάντως, μπορούμε να πούμε ότι σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν αρκούντως φιλελεύθερη, αν και βέβαια δεν έλειψαν μεμονωμένες περιπτώσεις λογοκρισίας κειμένων, ακόμα και φυλακίσεις, χωρίς όμως ιδιαίτερη βαρύτητα ή σοβαρές συνέπειες. Ειδικά για τη μουσική, ούτε καν σκέψη φαίνεται να υπήρξε για επιβολή οποιουδήποτε «άνωθεν» ελέγχου, από την ίδρυση του κράτους και μέχρι να διαφανεί, περίπου κατά τις δεκαετίες 1920 και 1930 μία σαφής υπεροχή των πωλήσεων σε δίσκους γραμμοφώνου με περιεχόμενο αμανέδες και συγγενικά κομμάτια.

Η «προϊστορία» της ελληνικής δισκογραφίας ξεκινάει με τις αρχές του 20ού αιώνα όχι στην ίδια την Ελλάδα, που για τις τότε δισκογραφικές εταιρίες φαίνεται να θεωρήθηκε μικρή αγορά, αλλά στις μεγάλες πόλεις της «καθ’ ημάς Ανατολής», Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Κάιρο, Θεσσαλονίκη. Με συχνές αποστολές τους οι ευρωπαϊκές δισκογραφικές εταιρίες, αλλά και κάποιες εντόπιες, ηχογραφούν επί τόπου και παράγουν στα ευρωπαϊκά εργοστάσια δίσκους προορισμένους για εξαγωγή στην αγορά της περιοχής. Το «ελληνικού ενδιαφέροντος» τμήμα αυτής της παραγωγής, δίσκοι δηλαδή με Έλληνες καλλιτέχνες προορισμένοι για την ελληνόφωνη αγορά (περιλαμβανομένης και της αγοράς της «ελεύθερης Ελλάδας»), είναι εντυπωσιακά μεγάλο. Το ρεπερτόριο περιλαμβάνει όλα τα δημοφιλή μουσικά είδη της εποχής, από οπερέτα μέχρι δημοτικά. Δε λείπουν όμως και τα είδη που θεωρούνται «πρόδρομα» των κομματιών που μετέπειτα ονομάστηκαν ρεμπέτικα. Μετά τα γεγονότα που ακολούθησαν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και τη μικρασιατική καταστροφή, οι ηχογραφήσεις ελληνικού ενδιαφέροντος πραγματοποιούνται πλέον στην Αθήνα, όπου αργότερα, το 1930, εγκαθίσταται και το πρώτο (και μοναδικό) εργοστάσιο δίσκων, η γνωστή Κολούμπια. Σε όλη τη διάρκεια των παραπάνω εξελίξεων δεν υπήρξε κανένας επίσημος κρατικός έλεγχος ή παρέμβαση στο έργο της δισκογραφίας. Οι εταιρίες ανεξέλεγκτα διαμόρφωναν ρεπερτόριο, επέλεγαν καλλιτέχνες κλπ. και προωθούσαν την παραγωγή τους.